ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα

1. Τα βασικά σημεία της έκθεσης

*Βλάσης Βλασίδης, Αν. Καθηγητής Επικοινωνίας
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
και
*Αθανάσιος Γραμμένος
FNF Greece

Στις 20 Απριλίου δημοσιεύτηκε το ετήσιο παγκόσμιο βαρόμετρο ελευθερίας του Τύπου για το 2021 από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders-RSF). Πρόκειται για την καθιερωμένη ετήσια έρευνα που αξιολογεί την ελευθερία που απολαμβάνουν οι δημοσιογράφοι σε 180 χώρες, και η οποία περιλαμβάνει βαθμολογία και συγκριτική κατάταξη σύμφωνα με μια σειρά κριτηρίων. Τα τελευταία χρόνια, καθώς η επιρροή πολλών κυβερνήσεων επί των ΜΜΕ, επηρεάζει την ποιότητα της ενημέρωσης, η εν λόγω έρευνα αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Η φετινή έκθεση για την Ελλάδα είναι πολύ ανησυχητική. Η χώρα βρισκεται στην 70η θέση, υποχωρώντας 5 θέσεις σε σχέση με το 2020. Έμφαση δίνεται στον αρνητικό ρόλο της συντηρητικής Κυβέρνησης Μητσοτάκη, καθώς -σύμφωνα με την έρευνα- επιδίωξε να ελέγξει τη ροή της πληροφόρησης προσφέροντας σε πολλά ΜΜΕ διαφημιστικές επιχορηγήσεις επ’ αφορμή της πανδημίας του COVID-19 και της κρίσης στο μεταναστευτικό.

Η εξάρτηση αυτή δημιούργησε μια νέα κατάσταση στην οποία «οι δημοσιογράφοι έπρεπε να λάβουν την άδεια της Κυβέρνησης πριν κάνουν ρεπορτάζ σε νοσοκομεία, ενώ το Υπουργείο Υγείας απαγόρευσε στο ιατρικό προσωπικό να μιλά στα μέσα ενημέρωσης». Τον Φεβρουάριο του 2021, επιβλήθηκε στα δημόσια τηλεοπτικά κανάλια να αποσιωπήσουν ένα βίντεο που κυκλοφόρησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο ο ίδιος ο πρωθυπουργός «έσπασε» την καραντίνα και γευμάτισε με πλήθος συνδαιτυμόνων στην Ικαρία.

Αναφέρονται επίσης οι περιπτώσεις ξένων δημοσιογράφων που κάλυπταν το μεταναστευτικό στη Λέσβο και τη Σάμο, τους οποίους απώθησε η Αστυνομία για να μην καταγράψουν τα εκτυλισσόμενα γεγονότα. Η ΕΡΤ, η οποία σύμφωνα με την έκθεση «ελέγχεται από τον Πρωθυπουργό» προέβη σε λογοκρισία ειδήσεων γύρω από το μεταναστευτικό και τα γεγονότα του hot spot της Μόριας. Αναφορά γίνεται και στον νόμο για τις διαδηλώσεις, ο οποίος ορίζει ειδικές ζώνες για τους δημοσιογράφους δυσχεραίνοντας το έργο τους. Στην κατακλείδα, δεσπόζει η δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, που κατατάσσει την Ελλάδα ανάμεσα στις 5 χώρες (μαζί με το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, τον Λίβανο και τη Συρία) όπου ένας επαγγελματίας της ενημέρωσης έχει χάσει τη ζωή του.

Η αρνητική αυτή εξέλιξη της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες της περιοχής, δεν ξένισε τους ειδικούς. Όσοι ερευνούν επισταμένως αυτό το θέμα, το περίμεναν. Η μεθοδολογία της έρευνας εξελίσσεται με την πάροδο των ετών και βασίζεται στην καταγραφή κάθε είδους παρεμβάσεων σε βάρος της ελεύθερης  ενημέρωσης (νομοθεσία κατά του Τύπου, επιθέσεις κατά των λειτουργών της ενημέρωσης από εκπροσώπους του κράτους, πολιτικών οργανώσεων, ακόμη και πολιτών, οικονομική κατάσταση των μέσων ενημέρωσης και ανεξαρτησία).

Τα κριτήρια είναι ίδια για όλες τις χώρες. Στη συλλογή των στοιχείων
συνεπικουρούν δημοσιογράφοι και ανταποκριτές σε όλον τον κόσμο. Πρέπει να σημειωθεί ότι το «σκορ» καταγράφει μια σταθερή υποχώρηση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, από το 2010 κι ένθεν με εξαίρεση το διάστημα 2018-2020. Σε γενικές γραμμές ταυτίζεται με την περίοδο της οικονομικής κρίσης και της εφαρμογής των μνημονίων.
 

Πιο συγκεκριμένα, η κατάταξη της Ελλάδας από το 2007 έως σήμερα έχει ως εξής:

2007          30
2008          31
2009          35
2010          70
2011/12     84
2013          84
2014          99
2015          91
2016          89
2017          88
2018          74
2019          65
2020          65
2021          70

2. Δολοφονικές επιθέσεις και «κίτρινος» Τύπος

Στις 10 Απριλίου 2021 ο δημοσιογράφος του αστυνομικού ρεπορτάζ Γιώργος Καραϊβάζ, που εργαζόταν στον τηλεοπτικό σταθμό Star και διατηρούσε την ειδησεογραφική σελίδα www.bloko.gr, δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του. Οι δράστες τον πυροβόλησαν 10 φορές στο στήθος και στο κεφάλι. Από την πρώτη στιγμή οι Αστυνομικές Αρχές μίλησαν για «συμβόλαιο θανάτου»(1). Η δολοφονία απασχόλησε έντονα τόσο τα εγχώρια (2) όσο και τα διεθνή ΜΜΕ (3), τα οποία συνέδεσαν τη δολοφονία με το ρεπορτάζ που κάλυπτε ο Καραϊβάζ, δηλαδή το οργανωμένο έγκλημα και τους ανθρώπους της νύχτας. Ανάμεσα σε άλλα, έχει λεχθεί ότι ο βετεράνος δημοσιογράφος σκοτώθηκε για να μην προβεί σε δημοσιογραφικές αποκαλύψεις.

Στις 27 Ιουλίου 2020 ο δημοσιογράφος κι εκδότης Στέφανος Χίος δέχθηκε πυροβολισμούς έξω από το σπίτι του, τραυματίστηκε σοβαρά αλλά επέζησε (4). Ο Χίος είναι μια εκκεντρική persona που ξεκίνησε ως τηλεοπτικός συντάκτης κι έχει εξελιχθεί σε αμφιλεγόμενο δημοσιολόγο που στρέφεται εναντίον όλων, κυρίως των πολιτικών, της κοινότητας των ομοφυλόφιλων και του επιχειρηματικού κόσμου, εγείροντας το κοινό να ξεσηκωθεί εναντίον τους, μέσω της εφημερίδας Μακελειό.

Το 2018, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, είχε συλληφθεί καθώς είχε προτείνει να εκτελεστούν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και ο Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς (5). Τον Απρίλιο του 2020 ο δικαστικός επιμελητής Άρης Ραυτόπουλος κατήγγειλε ότι ο Χίος τον πυροβόλησε έξω από τα γραφεία της εφημερίδας του (6). Μερικούς μήνες αργότερα, η εφημερίδα Documento δημοσίευσε φωτογραφικό υλικό από τις κάμερες του συστήματος παρακολούθησης όπου φαίνεται ο Χίος να κρατά όπλο (7). Επίσης τον Μάρτιο του 2020 εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εναντίον του για διασπορά ψευδών ειδήσεων σχετικά με τον COVID-19 (8).

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Χίος είναι ένα τυπικό δείγμα δημοσιογράφου και εκδότη που κολυμπά στα θολά νερά του λαϊκισμού, της ακροδεξιάς και των ψευδών ειδήσεων. Ωστόσο, ως προς την επίθεση κατά της ζωής του, ο ίδιος είχε αναφέρει ότι δεχόταν απειλές επειδή ασκούσε «αποκαλυπτική δημοσιογραφία» (9). Μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η Ελληνική Αστυνομία δεν έχει εξιχνιάσει αυτή την υπόθεση.

3. Το συγκρότημα της Ακρόπολης

Δεν είναι η πρώτη φορά που δημοσιογράφος αυτού του χώρου δέχεται επίθεση. Ένας ακόμη δημοσιογράφος κι εκδότης που έχασε τη ζωή του ήταν ο Παναγιώτης Μαυρίκος. Στις 8 Ιουνίου 2016, η Porsche Cayenne που οδηγούσε έπιασε φωτιά καθώς κινούταν σε αυτοκινητόδρομο και μάλιστα χτύπησε στο διαχωριστικό τοιχίο με αποτέλεσμα να μη μπορούν να ανοίξουν οι πόρτες. Ο Μαυρίκος απανθρακώθηκε (10). Σύμφωνα με το πόρισμα της Ελληνικής Αστυνομίας, υπεύθυνη για το θάνατό του ήταν η κακή επισκευή και συντήρηση του αυτοκινήτου κι όχι μια τρομοκρατική ενέργεια (11).

Ο Μαυρίκος είχε αγοράσει τους τίτλους σημαντικών εφημερίδων που είχαν πάψει να κυκλοφορούν (Ακρόπολη, 24 Ωρες, Μεσημβρινή, Ελληνικός Βορράς, Αθλητική Ημέρα, Επικαιρότητα). Η Ακρόπολη ήταν η πιο σημαντική από τις εφημερίδες του. Στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του Αντώνη Σαμαρά (2012-2014) ασκούσε έντονη κριτική στην κυβέρνηση από τα δεξιά, τόσο που  οι κληρονόμοι των πρώην ιδιοκτητών της ιστορικής εφημερίδας του πάλαι ποτέ συγκροτήματος Μπότση είχαν καταφύγει στα δικαστήρια εναντίον του καταγγέλλοντας ότι είχε μετατραπεί σε όργανο της Χρυσής Αυγής. Από τη μελέτη των φύλλων της εφημερίδας προκύπτει ότι κυμαινόταν στον ιδεολογικό χώρο από την κεντροδεξιά έως την άκρα δεξιά. Τον Μάρτιο του 2015 προχώρησε στην ίδρυση κόμματος με όνομα «ΔΕΞΙΑ – Νέο Δεξιό Κόμμα», κάνοντας ειδική μνεία στα πατριωτικά ιδεώδη (12) και παρουσίαζε τον εαυτό του ως τον «Αλέξη Τσίπρα της Δεξιάς». Τα κείμενα των εφημερίδων του υιοθετούσαν την έκφραση και την ορολογία που εκφράζει ο χώρος της λαϊκής δεξιάς και ακροδεξιάς και η θεματολογία τους ήταν η τυπική του δεξιόστροφου λαϊκισμού.

Όμως, ο Μαυρίκος κατηγορήθηκε για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση με σκοπό το οικονομικό όφελος, εκβίαση κατ' επάγγελμα και κατά συναυτουργία, καθώς και για δωροδοκία κατά Οργανισμών του Δημοσίου, επιχειρήσεων και τράπεζες, απειλώντας στελέχη τους ότι σε περίπτωση που δεν του ανέθεταν διαφήμιση, θα τους δυσφημούσε μέσω των εφημερίδων του (13). Μέσα από την ΕΡΤ είχε στραφεί εναντίον του τότε προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Βαγγέλη Μεϊμαράκη (14).

Δεν επρόκειτο για τη μοναδική περίπτωση καταγγελίας εκβιασμού από εκδότες και δημοσιογράφους. Το 2005 ο εκδότης της εφημερίδας Ελεύθερη Ώρα, που ανήκει στο χώρο της άκρας δεξιάς (και των θεωριών συνωμοσίας), είχε καταδικαστεί για εκβίαση επιχειρηματιών σε φυλάκιση 18 ετών (15). Δεν είναι σπάνιο επομένως να εμπλέκονται εκδότες σε υποθέσεις εκβιασμού ή να καταγγέλονται από επιχειρηματίες για παρόμοια δράση (16).

4. Η περίπτωση της δολοφονίας Γκόλια

Διαφορετική περίπτωση, με αίσθηση τρομοκρατίας, είναι η τρίτη δολοφονία δημοσιογράφου. Ο  Σωκράτης Γκόλιας δολοφονήθηκε στην είσοδο του σπιτιού του, τα ξημερώματα της 19ης Ιουλίου 2010. Την ευθύνη ανέλαβε η τρομοκρατική οργάνωση «Σέχτα Επαναστατών». Ο Γκόλιας ήταν ένας χαμηλού προφίλ δημοσιογράφος, μέλος της ομάδας του δημοσιογράφου Μάκη Τριανταφυλλόπουλου, που ασκούσε αποκαλυπτική δημοσιογραφία. Ήταν σύμβουλος επικοινωνίας του επιχειρηματία των ΜΜΕ Δημήτρη Κοντομηνά και διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού Θέμα FM. Το 2008 δημιούργησε το ιστολόγιο troktiko.blogspot.com που έγινε πολύ δημοφιλές μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, καθώς δημοσίευε θέματα και ρεπορτάζ που κανένα άλλο μέσο δεν άγγιζε (θέματα παράνομου πλουτισμού, διαφθοράς, σχέσεων επιχειρηματιών με πολιτικούς, μεγαλοφειλετών του Δημοσίου, σκανδάλων περί ιδιωτικοποιήσεων κ.α.) (17). Υπερασπίστηκε επίσης Έλληνες πρωταθλητές που αποδείχθηκε ότι είχαν κάνει χρήση απαγορευμένων ουσιών, λέγοντας ότι ήταν ανθελληνικές συνομωσίες.

Είχε έρθει σε ρήξη με το αντιεξουσιαστικό ηλεκτρονικό δίκτυο Indymedia για τον τρόπο που κάλυψε ειδησεογραφικά τις συλλήψεις των μελών της τρομοκρατικής οργάνωσης «Επαναστατικός Αγώνας» (18). Όπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις, ο λόγος του ήταν έντονα καταγγελτικός, με έντονο το στοιχείο του λαϊκισμού, χωρίς να τεκμηριώνει επαρκώς τους ισχυρισμούς του. Η δολοφονία του δεν εξιχνιάστηκε ποτέ. Η σύζυγός του, Αδαμαντία, σε συνέντευξη το 2014 στην εφημερίδα  Πρώτο Θέμα ανέφερε ότι ο Γκόλιας είχε πει στον αδελφό του λίγο πριν πεθάνει ότι θα τον σκοτώσει ο δημοσιογράφος Μάκης Τριανταφυλλόπουλος και ότι θα φανεί σαν να το έκανε η Σέχτα Επαναστατών (19).

Και στις τρεις περιπτώσεις, οι συγγενείς και το επαγγελματικό περιβάλλον των δύο νεκρών και του ενός τραυματία δεν μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τους υπεύθυνους των επιθέσεων, αλλά τις αποδίδουν σε πρόσωπα που θίγονταν από τους ισχυρισμούς των δημοσιογράφων.

5. Επιθέσεις από το κράτος

Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι λαϊκιστές/ακροδεξιοί δημοσιογράφοι κι εκδότες που κινδυνεύουν στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η ζωή πολλών δημοσιογράφων και φωτορεπόρτερ τέθηκε σε κίνδυνο, ενώ μερικοί τραυματίστηκαν. Στις διαδηλώσεις της 17ης Νοεμβρίου 2010 και λίγους μήνες αργότερα, στις 28-29 Ιουνίου του 2011, πολλοί επαγγελματίες δέχθηκαν επιθέσεις από την Αστυνομία και τραυματίστηκαν παρότι έφεραν εμφανώς τα διακριτικά τους (20). Στις 15 Αυγούστου 2011, ο φωτορεπόρτερ Μανώλης Κυπραίος χτυπήθηκε από δυνάμεις των ΜΑΤ, ενώ κάλυπτε τις διαδηλώσεις των απεργιακών κινητοποιήσεων, τόσο που έχασε την ακοή του και παραμένει ανίκανος να περπατήσει (21). Στην ίδιες διαδηλώσεις χτυπήθηκε βάναυσα η φωτορεπόρτερ Τατιάνα Μπόλαρη (22). Δυο ακόμη φωτορεπόρτερ, ο Μανώλης Λώλος και ο Γιάννης Λιάκος, έχουν χτυπηθεί από τα ΜΑΤ το 2012 και το 2014 αντίστοιχα, καθώς κάλυπταν αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Ο πρώτος μάλιστα ήταν πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φωτορεπόρτερς (ΕΦΕ) (23). Σύμφωνα με την ΕΦΕ, μέχρι τα τέλη του 2014 υπήρξαν 12 επιθέσεις κατά φωτορεπόρτερ, οι οποίς τεκμηριώνονται με φωτογραφικό υλικό και τέσσερις ακόμη χωρίς φωτογραφικές αποδείξεις (24). Η πιο πρόσφατη είναι η επίθεση αστυνομικών κατά του φωτορεπόρτερ Μάριου Αραβαντινού, στις 17 Νοεμβρίου 2019 (25). Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι αστυνομικές δυνάμεις έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα με τους εικονολήπτες και τους φωτορεπόρτερς που καταγράφουν πλάνα από τη δική τους δράση, παρά με τους δημοσιογράφους που μεταδίδουν πληροφορίες. 

Όμως η βία κατά των δημοσιογράφων δεν προέρχεται μόνο από την Ελληνική Αστυνομία. Πολιτικές ομάδες από τον ακροδεξιό χώρο έχουν επιτεθεί εναντίον δημοσιογράφων (26) ή έχουν οργανώσει διαδικτυακές επιθέσεις εναντίον τους, λόγω της κάλυψης θεμάτων σχετικά με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες (27). Ο χώρος του εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς έχει αντίστοιχη δράση, κυρίως κατά ΜΜΕ και δευτερευόντως κατά μεμονωμένων δημοσιογράφων. Τρόποι έκφρασης κατά του έργου των δημοσιογράφων είναι η επίθεση και καταστροφή γραφείων, όπως στη Θεσσαλονίκη κατά των δημοτικών μέσων TV100 και FM100 (28), στην Αθήνα εναντίον της εφημερίδας Athens Voice (29) και η τοποθέτηση ισχυρής βόμβας στον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΪ (30).

 

6. Η βία κατά των ΜΜΕ και η ελληνική κοινωνία

Ήδη από το 2010 μια σημαντική μερίδα πολιτών, που δεν ανήκε πολιτικά στον εξωκοινοβουλευτικό χώρο δεχόταν τη χρήση βίας ως νόμιμη ενέργεια αντίδρασης και διεκδίκησης (14%) και έδειχνε ανοχή στις καταστροφές σε κτήρια και καταστήματα (31). Εκείνη την εποχή ομάδες πολιτών που διαμαρτύρονταν αυθόρμητα για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και ομάδες του ακροδεξιού κόμματος της Χρυσής Αυγής θεώρησαν ότι οι δημοσιογράφοι συλλογικά στάθηκαν στο πλευρό των κυβερνήσεων και μέσω των τηλεοπτικών σταθμών και των εφημερίδων προσπάθησαν να προωθήσουν τις κυβερνητικές απόψεις εις βάρος του λαού. Στη διάρκεια των ετών 2010-2015 υπήρξαν πολλές επιθέσεις πολιτών κατά δημοσιογράφων στην Αθήνα και στην περιφέρεια (32). To 2010 σχετική έρευνα σε 635 Έλληνες δημοσιογράφους έδειξε ότι στο διάστημα Σεπτεμβρίου 2009-Σεπτεμβρίου 2010, 17,5% είχαν δεχθεί φυσική επίθεση στον χώρο εργασίας τους, ενώ 72,4% είχαν νιώσει τουλάχιστον μια φορά ψυχολογική κακοποίηση (32).

Οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων συνεχίζονται ακόμη και σε περιπτώσεις που το ρεπορτάζ αφορά σε κοινωνικά και όχι πολιτικά θέματα. Στις 14 Μαΐου 2020, η δημοσιογράφος του Alpha TV Ρένα Κουβελιώτη έκανε ρεπορτάζ στις παραλίες της Αττικής και δέχθηκε επίθεση με πέτρες με αποτέλεσμα να χάσει τις αισθήσεις της (33). Την επόμενη ημέρα, 15 Μαΐου 2020, τηλεοπτικό συνεργείο του ΣΚΑΪ με τον δημοσιογράφο Πάνο Γαρυφαλιά, δέχθηκε επίθεση από κάτοικο του συνοικισμού Νέας Σμύρνης της Λάρισας κατά τη διάρκεια ρεπορτάζ για τις επιπτώσεις του COVID-19 (34). Επιθέσεις καταγράφονται επίσης, κατά αθλητικών δημοσιογράφων ακόμη και μακριά από αθλητικούς χώρους, συνήθως από οπαδούς ομάδων που δεν συμφωνούν με τις απόψεις που μεταδίδουν (35).

Από τις επιθέσεις δεν εξαιρούνται και οι δημοσιογράφοι ξένων μέσων ενημέρωσης. Στις 19 Ιανουαρίου 2020, ο ανταποκριτής της Deutsche Welle Tomas Jakobi, δέχθηκε επίθεση και ξυλοκοπήθηκε από ομάδες ακροδεξιών, επειδή προσπάθησε να τραβήξει φωτογραφίες στη διάρκεια διαδήλωσης (36). Επίθεση δέχθηκαν στις 2 Μαρτίου 2020 οι Γερμανοί δημοσιογράφοι Julian Bush και Franziska Grillmeier, καθώς και ο Βέλγος Quentin Warlop της δημόσιας τηλεόρασης του Βελγίου (RTBF), από άτομα που φορούσαν μαύρα και είχαν καλυμμένα τα πρόσωπά τους, την ώρα που κάλυπταν δημοσιογραφικά τις αφίξεις των προσφύγων στη Λέσβο. Στο ίδιο περιστατικό, ασκήθηκε βία κατά του ανταποκριτή του περιοδικού Spiegel Online Γιώργου Χρηστίδη και των φωτορεπόρτερ (freelance) Michael Trammer και Raphael Knipping (37).

7. Αίτια της κρίσης των ΜΜΕ

Στην πρόσφατη πανελλαδική δημοσκόπηση της KAΠA Research για λογαριασμό του Ιδρύματος Φρίντριχ Νάουμαν για την Ελευθερία (38), αποτυπώνεται ανάγλυφα η κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στα ΜΜΕ. Το 67% απάντησε ότι τα ελληνικά μέσα αναμεταδίδουν ψευδείς (μη έγκυρες) ειδήσεις . Ο βαθμός ελευθερίας των ΜΜΕ αξιολογήθηκε με μόλις 4,09/10. Τέλος, πάνω από 8 στους 10 πολίτες πιστεύουν ότι τα ΜΜΕ ελέγχονται από την πολιτική εξουσία. Πρόκειται για ένα καζάνι που βράζει, εγκυμονώντας κινδύνους για όλους ανεξαιρέτως τους επαγγελματίες της ενημέρωσης.

Επομένως, δεν είναι καθόλου εύκολο να είναι κανείς δημοσιογράφος ή φωτορεπόρτερ στην Ελλάδα. Η κυρίαρχη άποψη, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, είναι ότι τα πολιτικά κόμματα, οι επιχειρήσεις και ειδικά οι τράπεζες και τα μέσα ενημέρωσης είχαν δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο πλέγμα σχέσεων και αλληλοϋποστήριξης που βασίζονταν στην εξυπηρέτηση ίδιων συμφερόντων (39). Η συμμετοχή των μέσων ενημέρωσης σε αυτό το τρίγωνο εξασφαλιζόταν είτε με απευθείας είτε με έμμεση -μέσω τραπεζικών δανείων- κρατική χρηματοδότηση. Το ύψος των δανείων προς τα μέσα ενημέρωσης είχε φθάσει το 1.270.000.000 ευρώ (40). Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι παράδοξο που οι Ελλήνων έχουν χαμηλή εκτίμηση για τα τα ΜΜΕ και η Ελλάδα αποτελεί τη μόνη χώρα στον κόσμο, όπου το κοινό εμπιστεύεται τα social media περισσότερο από τα συμβατικά μέσα (41).

Από την άλλη, ο δημοσιογράφος Γιάννης Παντελάκης θεωρεί ότι μεγάλο βάρος της ευθύνης φέρουν οι δημοσιογράφοι εκείνοι που έκαναν εκπτώσεις στο επάγγελμά τους, προτιμώντας να υιοθετήσουν άκριτα τις εντυπωσιακές ειδήσεις, «κιτρινίζοντας» και σε πολλές αναπαράγοντας fake news (42). Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι η δημοσιογραφία έχει ατυχήσει να χάσει νωρίς πολύ σημαντικούς κι έμπειρους ρεπόρτερ της παλιάς γενιάς, το κενό των οποίων δεν αναπληρώθηκε ακόμα.

Για παράδειγμα, η Αριστέα Μπουγάτσου και ο Κώστας Εφήμερος, πέθαναν η πρώτη από καρκίνο το 2013 (43) και ο  δεύτερος από ανακοπή καρδιάς το 2017 (44). Η Μπουγάτσου είχε αποκαλύψει κάποια από τα πιο σημαντικά σκάνδαλα στην Ελλάδα, όπως τον χρηματισμό των πολιτικών από τη Siemens, τις μίζες για την προμήθεια του C4I του συστήματος ασφαλείας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, τις τηλεφωνικές υποκλοπές, το σκάνδαλο Βατοπεδίου και το σκάνδαλο Λαυρεντιάδη. Ο Εφήμερος ήταν μέλος του International Press Institute (IPI) και είχε κάνει μεγάλες έρευνες για τη διαφθορά στην Ελλάδα και για τα χρέη των μέσων ενημέρωσης (45).

H οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2010 βρήκε απροετοίμαστη την ελληνική κοινωνία, την πολιτική εξουσία και τα MME. Πολλά μέσα κατέρρευσαν οικονομικά και η ανεργία στον κλάδο εκτοξεύτηκε. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου απαξιώθηκε και οι απογοητευμένοι πολίτες στράφηκαν εναντίον τους. Με δεδομένα τα ασφυκτικά οικονομικά των ενημερωτικών επιχειρήσεων, πολλοί δημοσιογράφοι δέχθηκαν μεγάλη και απροκάλυπτη πίεση, καθώς και υποδείξεις από τους ιδιοκτήτες των μέσων προκειμένου να μην αποτελούν εμπόδιο στις πολιτικές τους επιδιώξεις ή τα κείμενά τους να μην έχουν αρνητικό αντίκτυπο στα οικονομικά  συμφέροντα της εκάστοτε ιδιοκτησίας. Αυτή η πίεση έχει οδηγήσει σε μια ιδιότυπη «αυτολογοκρισία» των δημοσιογράφων που τελικά δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κοινωνίας (46).

Η κατάσταση αυτή αποτυπώθηκε στις αναφορές των RSF όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Η Ελλάδα έχει κατρακυλήσει από τη 30η θέση το 2007), στη, 99η το 2014 και στην 70η φέτος (2021). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι χειρότερες θέσεις της Ελλάδας σημειώθηκαν στο διάστημα 2012-2014 (84-99), κατά τη διάρκεια της συντηρητικής συμμαχίας Νέας Δημοκρατίας-ΠΑΣΟΚ, ενώ η ελευθερία του Τύπου σημείωσε κάποια βελτίωση στα χρόνια διακυβέρνησης του αριστερού ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019 (91-65). Εκείνη την περίοδο, η Νέα Δημοκρατία κατηγορούσε τον ΣΥΡΙΖΑ ότι προσπαθεί να ελέγξει τα μέσα ενημέρωσης.

Πολλές Ενώσεις μέσων ενημέρωσης (Alliance Internationale des Journalistes, Association of European Journalists-AEJ, AMARC Europe, Deutsche Welle Akademie, European Centre for Press & Media Freedom-ECPMF, European Federation of Journalists-EFJ, Free Press Unlimited, Global Forum for Media Development-GFMD, IFEX, International Press Institute-IPI, PEN International  και RSF) θεωρούν ότι στην Ελλάδα το 2020 δεν υπάρχει καλό περιβάλλον για να ασκήσουν οι δημοσιογράφοι το επάγγελμά τους με ασφάλεια και ζητούν από την ΕΕ και από τα κράτη μέλη να προβούν σε ενέργειες ώστε να εξασφαλιστεί ένα νέο πλαίσιο εργασίας, να αρθούν όλοι οι περιορισμοί στην πληροφόρηση και στην έκφραση, να σταλούν στη δικαιοσύνη όσοι είναι υπεύθυνοι για τις επιθέσεις κατά των δημοσιογράφων και να ληφθούν μέτρα κατά των ψευδών ειδήσεων και της ρητορικής μίσους (47). Η Pauline Adès-Mevel, επικεφαλής του Τμήματος Ευρωπαικής Ένωσης-Βαλκανίων του RSF δήλωσε ότι «η Αστυνομία πρέπει να λάβει όχι μόνο σωστή εκπαίδευση αλλά και ρητή εντολή να σέβεται τους δημοσιογράφους που κάνουν τη δουλειά τους καλύπτοντας διαδηλώσεις και άλλα γεγονότα» (48). Σημείωσε επίσης ότι η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας θα πρέπει να κάνει σαφές ότι δεν θα επιτρέψει στο μέλλον τη βία κατά των δημοσιογράφων. Όσον αφορά στους πολίτες,  θα πρέπει να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να επιτίθενται στους δημοσιογράφους διότι εμποδίζουν το έργο τους (49).

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει υποσχεθεί ότι θα λάβει μέτρα κατά της βίας, εν τούτοις η Ελληνική Αστυνομία δεν φαίνεται να αλλάζει τρόπο αντιμετώπισης. To Νοέμβριο του 2020 ο φωτοτεπόρτερ Αντώνης Ρηγόπουλος χτυπήθηκε από αστυνομικούς κατά την κάλυψη διαδήλωσης (50). Τον Φεβρουάριο 2021 όπου είχαν αρχίσει και πάλι οι κοινωνικές εντάσεις, σημειώθηκε κράτηση φωτορεπόρτερ στις 6 Φεβρουαρίου, αστυνομική βία και χτυπήματα κατά άλλου στις 10 Φεβρουαρίου και επίθεση με χημικά  κατά τρίτου στις 26 Φεβρουαρίου (51). Περιστατικά μικρότερης έντασης κατά φωτορεπόρτερ υπήρξαν και μέσα στο Μάρτιο (52). Ούτε οι ξένοι δημοσιογράφοι εξαιρέθηκαν από την καταστολή. Όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω, τον Οκτώβριο του 2020 ένα γερμανικό τηλεοπτικό συνεργείο κρατήθηκε στο Αστυνομικό Τμήμα Λέσβου προκειμένου να μην πραγματοποιήσει ρεπορτάζ για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες στο νησί (53). Η RSF αναφέρει ότι υπάρχει συγκεκριμένη κρατική πολιτική εναντίον των ΜΜΕ που θέλουν να καλύψουν θέματα σχετικά με το προσφυγικό (54).

Παράλληλα, η βία κατά των ανθρώπων της ενημέρωσης συνεχίστηκε από διαμαρτυρόμενες ομάδες πολιτών σε όλη τη χώρα, όπου παρατηρούνται διαμαρτυρίες και διενέξεις ή ακόμη και χωρίς να υπάρχει ισχυρή αιτία. Βέβαια αυτό δεν αφορά αποκλειστικά την ελληνική κοινωνία καθώς το IPI αναφέρει ότι στη διάρκεια της κρίσης του COVID-19, 42,3% των βίαιων επιθέσεων κατά δημοσιογράφων στην Ευρώπη έγινε από πολίτες που διαφωνούσαν με την κάλυψη της κατάστασης (55).

Δεν είναι σαφές πού οφείλεται αυτό, πάντως η χρηματοδότηση των μέσων ενημέρωσης με €20.000.000 ευρώ από την Κυβέρνηση σε 1.232 μέσα ενημέρωσης, προκειμένου να συμβάλλουν επικοινωνιακά στην αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν βρήκε σύμφωνη την κοινή γνώμη. Πολλοί αμφισβήτησαν τους σκοπούς αυτής της ενέργειας ενώ σύσσωμη η αντιπολίτευση μαζί με οργανώσεις πολιτών κατήγγειλαν τις διαδικασίες επιχορήγησης.   

Το IPI, με επιστολή στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη από τις 15 Ιουλίου 2020, επιδοκίμασε μεν την ενέργεια της κυβέρνησης αλλά εξέφρασε τις επιφυλάξεις του για τη συμμετοχή στη λίστα των επιχορηγούμενων 200 ψηφιακών μέσων ενημέρωσης που δεν συμπεριλαμβάνονται στην Online Media Registry Ελλάδος, καθώς κάποια είναι ανενεργά και άλλα σημειώνουν χαμηλή επισκεψιμότητα. Επίσης εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του διότι η εφημερίδα Documento αποκλείστηκε από τη χρηματοδότηση και μάλιστα με την αιτιολόγηση του κυβερνητικού εκπροσώπου Στέλιου Πέτσα, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η εφημερίδα (που πρόσκειται στον ΣΥΡΙΖΑ) διασπείρει ψευδείς ειδήσεις. Το IPI, έχει αντίθετη άποψη, χαρακτηρίζοντας την εφημερίδα ως ερευνητική (a weekly investigative newspaper) (56). Πάντως το IPI δεν τοποθετήθηκε για την επόμενη χρηματοδότηση των μέσων ενημέρωσης από τον κρατικό προυπολογισμό με €18.500.000. Στις 24 Δεκεμβρίου 2020, ο Υπουργός Υγείας Βασίλης Κικίλιας με απόφασή του χορήγησε τα μέσα ενημέρωσης με το ανωτέρω ποσό για να βοηθήσουν τη στρατηγική της κυβέρνησης για τον εμβολιασμο των πολιτών που θα ξεκινούσε μετά από μερικούς μήνες (57). Αυτή τη φορά, το ζήτημα της χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης δεν έλαβε την ίδια δημοσιότητα.

8. Συμπεράσματα

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει αρκετά ως προς το ζήτημα της ελευθερίας των δημοσιογράφων και των ΜΜΕ. Η βασική παθογένεια εντοπίζεται στα μέτρα ελέγχου και καταστολής που παίρνει η όποια κυβέρνηση εναντίον των μέσων ενημέρωσης. Μια από τις πρώτες ενέργειες της παρούσας κυβέρνησης ήταν να θέσει υπό τον άμεσο έλεγχο του πρωθυπουργικού γραφείου τη Δημόσια Τηλεόραση (ΕΡΤ), το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΜΝΑ) και την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), και αργότερα τη Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης κι Επικοινωνίας που είναι αρμόδια για την εποπτεία των ΜΜΕ. Πρόκειται για μια επιλογή που δεν συμβάλλει στην ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης (58). Την ημέρα που δημοσιεύτηκε αυτή η απόφαση, ο πρωθυπουργός παραβίασε τα μέτρα υγειονομικής προστασίας στην Ικαρία και στους χώρους εργασίας της ΕΡΤ είχε αναρτηθεί ανακοίνωση που έγραφε:

Η υγειονομική κρίση του COVID-19 μείωσε κατά πολύ τις πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις και άλλαξε την ημερήσια διάταξη των θεμάτων συζήτησης (agenda setting) αλλά τα προβλήματα στο χώρο των ΜΜΕ και της ασφάλειας των δημοσιογράφων παραμένουν. Σε αυτό συνέβαλλε η κατάσταση εξαίρεσης που αναπτύχθηκε στην ατζέντα της πολιτικής και διήρκησε όσο το πρώτο ρεύμα της πανδημίας. Εκείνη την περίοδο, η Κυβέρνηση, τα πολιτικά κόμματα, τα ΜΜΕ και η κοινωνία συστρατεύθηκαν στον κοινό σκοπό, την αντιμετώπιση της πανδημίας. Ήταν μια έκφραση του φαινομένου rally round the flag.

Όταν όμως ξέσπασε το δεύτερο κύμα, η Κυβέρνηση προσπάθησε να επωφεληθεί από το consensue επί της υγειονομικής κρίσης. Το αποτέλεσμα ήταν να προκληθούν πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις. Τα ΜΜΕ συνέχισαν να καλύπτουν την επικαιρότητα και, ανάλογα με την πολιτική τους τοποθέτηση, να μεταφέρουν τις ανάλογες εικόνες στο κοινό τους. Όμως οι πολίτες νιώθουν ότι τα μέσα ενημέρωσης, όχι μόνο τα δημόσια  αλλά και τα ιδιωτικά, έχουν συστρατευθεί στο πλευρό της κυβέρνησης όχι μόνο για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, αλλά για τη συνολική προώθηση της πολιτικής της.

Από την άλλη, η έκθεση του RSF έρχεται σε μία κρίσιμη στιγμή να σημειώσει αυτό που κι άλλοι διεθνείς οργανισμοί έχουν εκφράσει νωρίτερα: την ανησυχία για την αντιμετώπιση των δημοσιογράφων από την Ελληνική Αστυνομία, τους περιορισμούς στην κάλυψη του μεταναστευτικού θέματος και την άμεση ή έμμεση προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να ελέγχει τη ροή της πληροφόρησης  για πολιτικό όφελος. Εν κατακλείδι, το 2020 δεν ήταν μια καλή χρονιά για την ελευθερία του λόγου και την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος στην Ελλάδα.

Παραπομπές

[1] Δολοφονία Καραϊβάζ: Συμβόλαιο θανάτου βλέπει η ΕΛ.ΑΣ., Καθημερινή, 10/04/2021, στο https://www.kathimerini.gr/society/561325492/dolofonia-karaivaz-symvolaio-thanatoy-vlepei-i-el-as/ .

[2] Το «δίκτυο» πίσω από τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ – Τα συμβόλαια θανάτου, η φονική ενέδρα και τα νέα στοιχεία, Το Βημα, 18/04/2021 στο https://www.tovima.gr/2021/04/18/society/to-diktyo-piso-apo-ti-dolofonia-tou-giorgou-karaivaz-ta-symvolaia-thanatou-i-foniki-enedra-kai-ta-nea-stoixeia/ . Ποιοι δολοφόνησαν τον Γιώργο Καραϊβάζ; - Τα νέα στοιχεία, 10/4/2021, στο https://www.news247.gr/koinonia/poioi-dolofonisan-ton-giorgo-karaivaz-ta-nea-stoicheia.9197747.html . Αποκάλυψη : Αυτό είναι το «δίκτυο» που βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία Καραϊβάζ, Τα Νέα, 21/4/2021, στο https://www.tanea.gr/2021/04/21/greece/apokalypsi-ayto-einai-to-diktyo-pou-vrisketai-piso-apo-ti-dolofonia-karaivaz/ .

[3] Γιατί έπρεπε να πεθάνει ο Γιώργος Καραϊβάζ;, Deutsche Welle, 13/04/2021 στο https://www.dw.com/el/%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF-%CE%AD%CF%80%CF%81%CE%B5%CF%80%CE%B5-%CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%B5%CE%B8%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CE%BF-%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%8A%CE%B2%CE%AC%CE%B6/a-57176757  Giorgos Karaivaz: Veteran crime journalist shot dead in Greece, BBC News, 10/04/2021 στο  https://www.bbc.com/news/world-europe-56705631 .

[4] Gunman shoots fringe journalist outside home, Kathimerini english edition, 27.07.2020 στο https://www.ekathimerini.com/255144/article/ekathimerini/news/gunman-shoots-fringe-journalist-outside-home.

[5] Publisher apprehended after calling for execution of country's leaders, Kathimerini english edition, 14.06.2018, https://www.ekathimerini.com/229667/article/ekathimerini/news/publisher-apprehended-after-calling-for-execution-of-countrys-leaders.

[6] Στέφανος Χίος: Πώς έζησε ο δικαστικός επιμελητής τους πυροβολισμούς, News247.gr 05.04.2018, στο https://www.news247.gr/koinonia/stefanos-chios-pos-ezise-o-dikastikos-epimelitis-toys-pyrovolismoys.6598913.html .

[7] Φωτογραφίες-ντοκουμέντο: Ο Στέφανος Χίος πυροβολεί κατά δικαστικού επιμελητή, Documento 04.02.2019, στο https://www.documentonews.gr/article/fwtografies-ntokoymento-o-stefanos-xios-pyrobolei-kata-dikastikoy-epimelhth.

[8] Ενταλμα κατά του Στέφανου Χίου – ψευδείς ειδήσεις στο «Μακελειό» για τον κορονοϊό, Protagon.gr, 14.03.2020 στο  https://www.protagon.gr/epikairotita/entalma-kata-tou-stefanou-xiou-psevdeis-eidiseis-sto-makeleio-gia-ton-koronoio-44342016690.

[9] Στέφανος Χίος: «Δεχόμουν απειλές», Το Βήμα, 28.07.2020 στο https://www.tovima.gr/2020/07/28/society/stefanos-xios-dexomoun-apeiles/.

[10] Ο Μαυρίκος της «Ακρόπολης» κάηκε ζωντανός μέσα στην Porsche του - Πυρκαγιά ή βόμβα;, Πρώτο θέμα, 09.06.2016, στο https://www.protothema.gr/greece/article/585750/kaike-zodanos-mesa-stin-porsche-einai-o-maurikos-tis-akropolis/.

[11] Βασίλης Λαμπρόπουλος, Τι έδειξε το πόρισμα για τον θάνατο του Μαυρίκου, Τα Νέα, 14.02.2018, στο  https://www.tanea.gr/2018/02/14/greece/ti-edeikse-to-porisma-gia-ton-thanato-toy-mayrikoy/.

[12] Χρήστος Μανωλάς, Ποιος ήταν ο - αμφιλεγόμενος - εκδότης Παναγιώτης Μαυρίκος, Τα Νέα, 09.06.2016, στο https://www.tanea.gr/2016/06/09/politics/poios-itan-o-amfilegomenos-ekdotis-panagiwtis-mayrikos/ .

[13] Η Ακρόπολη, οι εκβιασμοί και ο μυστηριώδης θάνατος, Ελεύθερος Τύπος, 09.06.2016 στο https://eleftherostypos.gr/istories/10592-panagiwths-maurikos-h-akropolh-oi-ekviasmoi-kai-o-musthriwdhs-thanatos/ . Publisher, two journalists, facing charges of extortion, kathimerini english edition, 23.02.2016, στο https://www.ekathimerini.com/206271/article/ekathimerini/news/publisher-two-journalists-facing-charges-of-extortion.

[14] Χρήστος Μανωλάς, Ποιος ήταν ο - αμφιλεγόμενος - εκδότης Παναγιώτης Μαυρίκος, Τα Νέα, 09.06.2016, στο https://www.tanea.gr/2016/06/09/politics/poios-itan-o-amfilegomenos-ekd… .

[15] Φυλάκιση 18 ετών στον Γ. Mιχαλόπουλο, Τα Νέα, 16.04.2005, στο https://www.tanea.gr/2005/04/16/greece/fylakisi-18-etwn-ston-g-mixalopoylo .

[16] Βλ. την υπόθεση Ζαχόπουλου – Τσέκου και τον εκβιασμό από τον Θέμο Αναστασιάδη,

[17] Iason Athanasiadis, Assassination in Athens, Agence France Press 20.07.2010 in https://www.pri.org/stories/2010-07-20/assassination-athens .

[18] Γιάννα Παπαδάκου, Ο συγκρουσιακός Σωκράτης Γκιόλιας, Το Βήμα 25.07.2010, στο https://www.tovima.gr/2010/07/25/politics/o-sygkroysiakos-br-swkratis-gkiolias/.

[19] «Μας έλεγε ότι θα τον σκοτώσει ο Τριανταφυλλόπουλος και θα το κάνουν να φανεί ότι είναι η "ΣΕΧΤΑ"», Πρώτο θέμα, 30.03.2014, στο https://www.protothema.gr/greece/article/365952/suglonizei-i-katathesi-tis-suzugou-tou-giolia/.

[20] Olivier Basille and Angélique Kourounis , Greece. Is the crisis in Greece a chance for its Media? Investigation report November 2011, Reporters without borders, p.8-9.

[21] Olivier Basille and Angélique Kourounis , Greece. Is the crisis in Greece a chance for its Media? Investigation report November 2011, Reporters without borders, p.12-13.

[22] Eleni Polymenopoulou, Report Commissioned by the International Press Institute and the South East Europe Media Organisation, Briefing: Police Violence and Press Freedom in Greece, IPI, January 2016, p.13.

[23] Polymenopoulou, Report, p.10.

[24] Polymenopoulou, Report, p.21-22.

[25] Greek police must be trained to respect journalists, RSF says, RSF, 26.11.2019, στο  https://rsf.org/en/news/greek-police-must-be-trained-respect-journalists-rsf-says.

[26] Greece: two journalists harrassed by far-right wing supporters, European Federation of Journalists, 27.02.2017, στο https://europeanjournalists.org/blog/2017/02/27/greece-two-journalists-harrassed-by-far-right-wing-supporters/.

[27] Greece: journalist Stratis Balaska under coordinated online threats, European Federation of Journalists, 21.08.2018, στο https://europeanjournalists.org/blog/2018/08/21/greece-journalist-strat….

[28] Greece: journalists’ union ESIEMTH and two municipal media attacked in Thessaloniki, European Federation of Jornalists, 21.12.2017 στο  https://europeanjournalists.org/blog/2017/12/21/greece-journalists-unio…

[29] Greece: newsroom vandalised by anarchist group in Athens, European Federation of Journalists, 09.07.2019, στο https://europeanjournalists.org/blog/2019/07/09/greece-newsroom-vandalised-by-anarchist-group-in-athens/.

[30] Βόμβα στον ΣΚΑΪ: Η Ομάδα Λαϊκών Αγωνιστών ανέλαβε την ευθύνη,www.iefimerida.gr, 08.01.2019, στο https://www.iefimerida.gr/news/470367/vomva-ston-skai-i-omada-laikon-agoniston-anelave-tin-eythyni.

[31] «Φόβος, άγχος και αβεβαιότητα», Το Βήμα, 31.12.2010. Αναφέρεται στο Sappho Xenakis, A New Down? Change and Continuity in Political Violence in Greece, Terrorism and Political Violence, 24 (2012), p.443.

[32] Polymenopoulou, Report, p.6-7.

[33] Spyridon Kodellas, Niki Papastavrou, Andreas Giannakoulopoulos, Dimitris Koutsompolis, Journalists’ victimization experiences and fear of crime at the workplace: Results of a questionnaire survey from Greece and Cyprus, European Journal of Communication, 29/4 (2014), p.482-483.

[34] Επίθεση με πέτρες σε δημοσιογράφο του Alpha στην Βάρκιζα, Athens Voice, 15.05.2020 στο https://www.athensvoice.gr/media/647240_epithesi-me-petres-se-dimosiogr….

[35] Λάρισα: επίθεση με γροθιές και μπουκάλια σε δημοσιογράφο του Σκάι, Lifo, 15.05.2020 στο https://www.lifo.gr/now/media/282512/larisa-epithesi-me-grothies-kai-mp…

[36] Θεσσαλονίκη: Επίθεση εναντίον νεαρού δημοσιογράφου στην Τούμπα, iefimerida.gr, 200.2019, στο https://www.iefimerida.gr/news/480171/thessaloniki-epithesi-enantion-nearoy-dimosiografoy-stin-toympa. Καταγγέλλει άνανδρη επίθεση την Πρωτοχρονιά ο Κώστας Ραπτόπουλος, Βόρια, 02.01.2020 στο  https://www.voria.gr/article/katangelli-anandri-epithesi-tin-protochronia-o-kostis-raptopoulos.

[37] Επίθεση σε δημοσιογράφο από ομάδα ακροδεξιών στο Σύνταγμα, Το Βήμα, 19.01.2020 στο https://www.tovima.gr/2020/01/19/society/epithesi-se-dimosiografo-apo-omada-akrodeksion-sto-syntagma/ .

[38] RSF,  Reporters in Greece must be protected from attack by anti-migrant residents, 04.03.2020 στο https://rsf.org/en/news/reporters-greece-must-be-protected-attack-anti-migrant-residents.

[39] Athanasios Grammenos, Liberalism in Greece today (Athens: Friedrich Naumann Foundation for Freedom, 2021).

[40] Stephen Grey, Dina Kyriakidou, Special Report: Greece's triangle of power, Reuters Special Reports, 17.12.2012, στο  https://www.reuters.com/article/us-greece-media/special-report-greeces-triangle-of-power-idUSBRE8BG0CF20121217 . Stylianos Papathanassopoulos, “Greece: Press Subsidies in Turmoil” in P.C. Murschetz (ed.), State Aid for Newspapers, Media Business and Innovation; Theories, Cases, Actions, New York: Springer, 2013, p. 240-242. P. Iosifidis, D. Boucas, (2015). Media policy and independent journalism in Greece. London: Open Society, Foundations, p. 14-16. Retrieved from https://goo.gl/Vvyvvx.

[41] Tasos Morfis, Five (simple) reasons why Greece urgently needs more #PressFreedom, Athens Live 03.03.2017 στο  https://medium.com/athenslivegr/five-simple-reasons-why-greece-needs-urgently-more-pressfreedom-58d91ceaf4cb .

[42] Nic Newman with Richard Fletcher, Antonis Kalogeropoulos, David A. L. Levy and Rasmus Kleis Nielsen, Digital News Report 2017, Reuters Institute-University of Oxford, 2017, p.73.

[43] Βλ. Γιάννης Παντελάκης, Η χαμένη τιμή της δημοσιογραφίας, 20+1 ιστορίες κιτρινισμού, Αθήνα, Θεμέλιο, 2018.

[44] Αριστέα Μπουγάτσου: η πιο γενναία και ασυμβίβαστη ρεπόρτερ της Ελλάδας δεν είναι πια εδώ, iefimerida.gr 11.02.2013, στο  https://www.iefimerida.gr/news/90131/%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AD%CE%B1-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%85-%CE%B7-%CF%80%CE%B9%CE%BF-%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%AF%CE%B2%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%81%CE%B5%CF%80%CF%8C%CF%81%CF%84%CE%B5%CF%81-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1%CF%82-%CE%B4%CE%B5%CE%BD-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CE%B9%CE%B1-%CE%B5%CE%B4%CF%8E. Niki Mariam Onti, Eleftherotypia’s Bougatsou Dies at 49, Greek Reporter 10.02.2013, στο https://greece.greekreporter.com/2013/02/10/eleftherotypias-bougatsou-dies-at-49/.

[45] Trailblazing Greek journalist Costas Efimeros dies at 42, The Press Project, 12.08.2017, στο https://thepressproject.gr/trailblazing-greek-journalist-costas-efimeros-dies-at-42/.

[46] Τί χρωστάνε τα ΜΜΕ, The Press project, 06.03.2011, στο https://thepressproject.gr/ti-chrostane-ta-mme/. Τα χρέη των καναλιών προς τις τράπεζες, The Press project, 17.10.2015, στο https://thepressproject.gr/ta-xrei-ton-kanalion-pros-tis-trapezes/. Τα χρέη ΜΜΕ στο ΕΤΑΠ ΜΜΕ, The Press Project, 02.09.2012, στο https://thepressproject.gr/101-ekat-euro-xrei-sto-tameio-ton-mme/.

[47] Sofia Iordanidou, Emmanouil Takas, Leonidas Vatikiotis and Pedro García, Constructing Silence: “Processes of Journalistic (Self-)Censorship during Memoranda in Greece, Cyprus, and Spain”,  Media and Communication, 8/1 (2020), 15-26, DOI: 10.17645/mac.v8i1.2634. Eugenia Siapera, Lambrini Papadopoulou, Fragiskos Archontakis, Post crisis Journalism. Critique and Renewal in Greek Journalism, Journalism Studies, 16/3 (2015), 449-465.

[48] EU and Member States must create safe environment for journalists reporting in Greece, IPI Signs Joint Statement, 05.03.2020 στο https://ipi.media/eu-and-member-states-must-create-safe-environment-for-journalists-reporting-in-greece/.

[49] Greek police must be trained to respect journalists, RSF says, RSF, 26.11.2019, στο  https://rsf.org/en/news/greek-police-must-be-trained-respect-journalist….

[50] RSF,  Reporters in Greece must be protected from attack by anti-migrant residents, 04.03.2020 στο https://rsf.org/en/news/reporters-greece-must-be-protected-attack-anti-migrant-residents.

[51] Podcast – Spotlight: Ο δημοσιογράφος που χτυπήθηκε από την Αστυνομία περιγράφει το όργιο καταστολής, Documentonews, 17/11/2020 στο https://www.documentonews.gr/article/podcast-spotlight-o-dhmosiografos-poy-xtyphthhke-apo-thn-astynomia-perigrafei-to-orgio-katastolhs/ .

[52] Δημήτρης Μανώλαρος, Τρίτη επίθεση σε φωτορεπόρτερς μέσα σε ένα μήνα, στο https://www.photocontest.gr/articles/triti-epithesi-se-fotoreporter-mesa-se-enan-mina .

[53] Επίθεση σε φωτορεπόρτερ στη σημερινή διαδήλωση για τον Κουφοντίνα, 6.3.2021 στο  https://twitter.com/bikosmariosraf/status/1368154239835471873?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1368154239835471873%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.enallaktikos.gr%2FArticle%2F59026%2Fh-nea-epithesh-twn-mat-kai-o-xylodarmos-toy-fwtoreporter-shmera--kanei-to-gyro-toy-diadiktyoy-binteo

[54] https://twitter.com/RSF_en/status/1318571868480245761

[55] Greek police uses brutal violence and arbitrary bans to obstruct reporting on the refugee crisis, RSF, 17/9/2020  στο https://rsf.org/en/news/greek-police-uses-brutal-violence-and-arbitrary-bans-obstruct-reporting-refugee-crisis .

[56] Verbal or physical Attacks Against Journalists Covering Covid-19, https://ipi.media/covid19-media-freedom-monitoring/.

[57] Greece urged to ensure fair and transparent media support scheme, International Press Institute, 15.07.2020 στο https://ipi.media/greece-urged-to-ensure-fair-and-transparent-media-support-scheme/ .

[58] «’Έγκριση σκοπιμότητας για την παροχή υπηρεσιών επικοινωνίας των πολιτών, για τον έγκαιρο εμβολιασμό έναντι του κορωνοιού covid-19 και την προβολή μηνυμάτων και της εθνικής εκστρατείας κατά του κορωνοιού covid-19 στο σύνολο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης», Αθήνα, 24 /12/2020, ΑΔΑ: ΨΘ75465ΦΥΟ-8Ν5.

[59] Προεδρικό Διάταγμα 81, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, αρ. 119, τεύχος Α’, 08.07.2019, σ.3181-3184.