ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ
Ποιότητα νομοθέτησης και κράτος δικαίου: πώς λειτουργεί η νομοθετική διαδικασία;
Η νομοθεσία αποτελεί βασικό πυλώνα λειτουργίας μιας χώρας, των θεσμών και της δημοκρατίας της. Η ποιότητα των κανόνων δικαίου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ορθή λειτουργία του κράτος, αλλά και την αποδοχή των κανόνων αυτών από τους ίδιους πολίτες. Η νομοπαρασκευαστική διαδικασία, η διαβούλευση επί των νομοσχεδίων στη Βουλή, οι προτάσεις και οι τροπολογίες, όπως και τα χρονικά περιθώρια όλων των παραπάνω διαδικασιών παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα της νομοθέτησης σε μια χώρα. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα, όπου οι ρυθμίσεις που προτείνονται είναι ασαφείς, δυσνόητες και αντιφατικές, γεγονός που οδηγεί σε χρονοβόρες διαδικασίες και καθυστερήσεις αλλά και σε κοινωνική αβεβαιότητα. Αυτό με τη σειρά του έχει φυσικά άμεσες συνέπειες και στην αποτελεσματικότητα των διαδικασιών και στην απονομή της δικαιοσύνης.
Το Δεκέμβριο του 2023 παρουσιάστηκε για 5η συνεχόμενη χρονιά από το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) ο Ελληνικός Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης. O Δείκτης στοχεύει στο να εμπλουτίσει τον δημόσιο διάλογο με έγκυρα και μετρήσιμα δεδομένα, και να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο αποτίμησης του νομοθετικού έργου, καθώς και οδηγό για καλύτερη νομοθέτηση στη χώρα μας. Σύμφωνα με τα ευρήματα, το 2023, από την αρχή του έτους μέχρι το κλείσιμο της Βουλής ενόψει των εθνικών εκλογών, η ποιότητα της νομοθέτησης στη χώρα υποχώρησε κατά 4,74 μονάδες σε σχέση με το 2022. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, η κατάσταση τα τελευταία χρόνια παραμένει στα ίδια επιπεδα, με σταδιακές διακυμάνσεις, κάτι που καταδεικνύει το διαχρονικό και θεσμικό έλλειμμα καλής νομοθέτησης στην Ελλάδα.
Παράλληλα, λίγο πριν από την ολοκλήρωση των λειτουργιών της Βουλής για την χρονιά, η δημόσια συζήτηση επανήλθε ως προς το ζήτημα, όταν ο νεοεκλεχθής Δημάρχος Αθηνών, Χάρης Δούκας, στράφηκε κατά της τροπολογία της Κυβέρνησης περί της ανάπλασης των Δήμων. Η «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.» σχεδίαζε και διαχειρίζοταν έργα που σχετίζονται με την ανάπλαση του δήμου της Αθήνας και είχε καθαρά τοπικό προσανατολισμό με στόχο τη βελτίωση της ζωής των πολιτών του Δήμου. Στο πλαίσιο αυτό, η τροπολογία της Κυβέρνησης πρότεινε να μην υπάρχει κανένας εκπρόσωπος από τους δήμους στο διοικητικό συμβούλιο, όπως συνέβαινε με την προηγούμενη δημοτική αρχή, και όπως ήταν φυσικό αυτό αναθέρμανε τις συζητήσεις για τον τρόπο και τις διαδικασίες με τις οποίες πραγματοποιούνται οι νομοπαρασκευαστικές διαδικασίες.
Υπό το πρίσμα αυτό, το Ίδρυμα Friedrich Naumann για την Ελευθερία Ελλάδας και Κύπρο διοργάνωσε στις 27 Δεκεμβρίου εκδήλωση με θέμα «Κράτος Δικαίου και Νομοθέτηση. Τα κακώς κείμενα της ελληνικής περίπτωσης.» Στην συζήτηση συμμετείχαν επιφανείς ακαδημαϊκοί όπως ο Αντώνης Καραμπατζός και ο Γιάννης Κωνσταντινίδης, οι συγγραφείς του Δείκτη Ποιότητας Νομοθέτησης από το ΚΕΦΙΜ, Κωνσταντίνος Σαραβάκος και Έφη Στεφοπούλου, αλλά και η Όλγα Δούρου, εκπρόσωπος του Δήμου Αθηναίων. Το πάνελ προσέγγισε τη θεματική από διαφορετική οπτική και διαφοροποιημένο υπόβαθρο, με αποτέλεσμα οι συμμετέχοντες να κατανοήσουν καλύτερα τη σημασία του ζήτηματος αλλά και την κατάσταση που επικρατεί στην χώρα. Ο συντονιστής της συζήτησης και δημοσιογράφος, Θοδωρής Χονδρόγιαννος, ανέδειξε τα καίρια επιχειρήματα των ομιλητών και εμπλούτισε τη συζήτηση με εύλογες απορίες, που πρόσθεσαν χρήσιμες παρατηρήσεις στον διάλογο.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα όσα ειπώθηκαν από τους εξαίρετους ομιλητές και ομιλήτριες, το ζήτημα είναι πολυδιάστατο, αλλά οπωσδήποτε αφορά κατά βάση το πολιτικό και κομματικό σκηνικό που διαμορφώνεται από τις κυβερνήσεις στη χώρα μας διαχρονικά, και αφορά την ανάγκη προώθησης νόμων και τροπολογιών που δύσκολα θα περνούσαν οπότε ενσωματώνονται σε άλλου περιεχομένου νομοσχέδια, την ανάγκη των βουλευτών να ακολουθήσουν την κομματική γραμμή και να ψηφίσουν νόμους και τροπολογίες ακόμη και αν δεν συμφωνούν με το σύνολο του κειμένου, κοκ.
Το βασικό πρόβλημα παραμένει, και δεν αφορά το κατά πόσο συμφωνούμε ή διαφωνούμε με τον εκάστοτε νόμο που ψηφίζεται, αλλά αν ακολουθήθηκαν οι ορθές διαδικασίες για την ψήφισή του.
Η χαμηλή ποιότητα νομοθέτησης αναδεικνύει στην πραγματικότητα θα μπορούσαμε να πούμε τη χαμηλή ποιότητα του κοινοβουλευτικού έργου. Η αξιολόγηση της νομοθετικής διαδικασίας είναι μια προέκταση της αξιολόγησης των κυβερνήσεων και της κοινοβουλευτικής λειτουργίας, σε επίπεδο προετοιμασίας, διαφάνειας και εφαρμογής του κράτους δικαίου.