Survey

Ο φιλελευθερισμός στην Ελλάδα σήμερα. Μέσα μαζικής ενημέρωσης και ελευθερία του Τύπου

Η παρούσα δημοσκόπηση, η οποία διενεργήθηκε από την ΚΑΠΑ Research για το Ίδρυμα Φρίντριχ Νάουμαν για την Ελευθερία, αποτυπώνει σε σημαντικό βαθμό την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα όσον αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την επονομαζόμενη και «Τέταρτη Εξουσία». Τα βασικά σημεία του τμήματος της δημοσκόπησης για τα ΜΜΕ σχετίζονται με τις προτιμήσεις του κοινού σχετικά με τα μέσα που εμπιστεύεται και χρησιμοποιεί για την ενημέρωσή του, το φαινόμενο της διασποράς των ψευδών ειδήσεων (fake news) και την εγκυρότητα της ενημέρωσης, το βαθμό επιρροής των εγχώριων μέσων από τη σημερινή και τις προηγούμενες Ελληνικές κυβερνήσεις και το φλέγον ζήτημα της ελευθερίας του τύπου.

Όσον αφορά τις προτιμήσεις του κοινού για τις βασικές πηγές ενημέρωσής του, η απαξίωση των παραδοσιακών μέσων και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών έχει αναπόφευκτα επηρεάσει και τον μιντιακό χάρτη και συνοδεύεται με υψηλή χρήση του Διαδικτύου για ενημέρωση. Συγκρίνοντας τα ευρήματα με αντίστοιχη έρευνα του 2010, παρατηρούμε πως τα παραδοσιακά μέσα όπως οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, έχουν απωλέσει σε μεγάλο βαθμό τη δυναμική τους υποδιπλασιάζοντας τα ποσοστά τους, με το διαδίκτυο να παίρνει τη μερίδα του λέοντος όσον αφορά την ενημέρωση.

Τα συγκεκριμένα ευρήματα δεν αποτελούν έκπληξη, καθώς η εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο και η πληθώρα επιλογών, σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά ΜΜΕ, ώθησαν το κοινό στην αναζήτηση νέων πηγών ενημέρωσης. Αδιαμφισβήτητα, το διαδίκτυο παρέχει αναρίθμητα οφέλη στο κοινό, το οποίο πλέον έχει πρόσβαση σε έναν απεριόριστο αριθμό πηγών ενημέρωσης και ελέγχου των πληροφοριών που λαμβάνει. Παρόλα αυτά, οι χρήστες οφείλουν να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί καθώς το “αχανές” διαδίκτυο δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την διάδοση ρητορικής μίσους και ψευδών ειδήσεων.

Οι διαστάσεις που έχει λάβει το φαινόμενο των fake news τα τελευταία χρόνια αποτυπώνονται στη δημοσκόπηση, καθώς οι πολίτες στη συντριπτική τους πλειονότητα ανησυχούν για αυτά και θεωρούν ότι τουλάχιστον οι μισές ειδήσεις που μεταδίδονται στα ελληνικά ΜΜΕ δε βασίζονται στην αλήθεια. Η πανδημία του Covid-19 και η πληθώρα διάδοσης και αναπαραγωγής ψευδών ειδήσεων σε εγχώρια και διεθνή μέσα σχετικά με αυτήν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των επικίνδυνων προεκτάσεων που μπορεί να λάβει το συγκεκριμένο φαινόμενο. Παρόλα αυτά, ιδιαιτέρως ενθαρρυντική κρίνεται η προσπάθεια της πλειοψηφίας των ερωτηθέντων να διασταυρώσουν την εγκυρότητα μιας είδησης από διάφορες πηγές.

Στο ερώτημα της απαγόρευσης ειδήσεων που θεωρούνται ευρύτερα επικίνδυνες, οι ερωτηθέντες είναι διχασμένοι καθώς το 52% συμφωνεί με αυτή την άποψη και το 45% διαφωνεί. Το συγκεκριμένο ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο από όσο πιστεύουμε και έχει ποικίλες προεκτάσεις. Η συγκεκριμένη απαγόρευση μπορεί να λειτουργήσει θετικά όσον αφορά ειδήσεις που προάγουν την ξενοφοβία και το ρατσισμό ή τη διάδοση ψευδών ειδήσεων. Παρόλα αυτά, ενέχει σοβαρότατους κινδύνους που δύνανται να οδηγήσουν σε ακραίες καταπατήσεις της ελευθερίας του λόγου και του τύπου και σχετίζονται με το ποιος θα αποφασίζει ποιες ειδήσεις είναι όντως επικίνδυνες και θα έχει τη δυνατότητα να τις απαγορεύσει. Θα είναι ένας ανεξάρτητος, αδιάβλητος φορέας ή θα δίνεται το δικαίωμα στην εκάστοτε κυβέρνηση να απαγορεύει κατά το δοκούν συγκεκριμένες ειδήσεις οι οποίες πλήττουν την εικόνα της με την πρόφαση της επικινδυνότητας; Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι ήσσονος σημασίας για την ορθότητα της συγκεκριμένης απαγόρευσης καθώς τα ευρήματα των επόμενων ερωτήσεων αποτυπώνουν μια συνεχή και επιτυχή προσπάθεια των ελληνικών κυβερνήσεων να παρέμβουν στην ενημέρωση.

Ειδικότερα, το 94% θεωρεί ότι σε γενικές γραμμές τα ΜΜΕ στην Ελλάδα διαχρονικά επηρεάζονται από τις κυβερνήσεις ενώ η πλειοψηφία των ερωτηθέντων κατατάσσει τα ελληνικά ΜΜΕ ως ελεγχόμενα σχετικά με την εκτίμηση του  βαθμού ελευθερίας τους. Επίσης, το 44% απάντησε πως τα τελευταία χρόνια, τα ΜΜΕ επηρεάζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το παρελθόν.

Όσον αφορά τη σημερινή κυβέρνηση, ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων (43%) θεωρεί ότι επηρεάζει τα μέσα περισσότερο από τους προκατόχους της.  Τα συγκεκριμένα ευρήματα δεν αποτελούν έκπληξη, καθώς παρατηρούμε πως η κυβέρνηση επιχειρεί να εισάγει τα ΜΜΕ στη σφαίρα επιρροής της και αποδεικνύει ότι ουδεμία σχέση έχει με το φιλελευθερισμό όσον αφορά το σεβασμό στο δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου. Οι παρεμβάσεις στη λειτουργία των μέσων, οι πιέσεις για απολύσεις δημοσιογράφων που παρουσιάζουν γεγονότα τα οποία θίγουν την εικόνα της κυβέρνησης, οι περιορισμοί στην πρόσβαση σε πληροφόρηση και οι αδιαφανείς επιχορηγήσεις φέρνουν τη χώρα μας στην (καθόλου τιμητική) 24η θέση μεταξύ των 27 της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ελευθεροτυπία και αποδεικνύουν τα δεδομένα αποτελέσματα της δημοσκόπησης.

Εμείς, οι Ελεύθεροι Νέοι, πιστεύουμε ακράδαντα πως η ελευθερία και η ανεξαρτησία του τύπου είναι προπύργια της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Θεωρούμε πως τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης οφείλουν να δρουν ελεγκτικά απέναντι στο κράτος και να παρακολουθούν  την άσκηση των τριών εξουσιών, αποκαλύπτοντας τυχόν καταχρήσεις και εξασφαλίζοντας τη διαφάνεια. Η κρίση της πανδημίας και οι πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνει όλος ο πλανήτης δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση δικαιολογίες για την καταπάτηση της ελευθεροτυπίας με σκοπό την προώθηση συγκεκριμένων συμφερόντων. Δυστυχώς, η έρευνα καταγράφει μια τελείως διαφορετική κατάσταση. Τα fake news, η ανελευθερία του τύπου και ο κυβερνητικός παρεμβατισμός συνθέτουν ένα σκηνικό αναξιοπιστίας, με αποτέλεσμα οι πολίτες να κατατάσσουν τα ΜΜΕ στην προτελευταία θέση των θεσμών της ελληνικής πολιτείας που εμπιστεύονται.