Ο φιλελευθερισμός στην Ελλάδα, σήμερα. Μετανάστευση: Διακρίσεις

Το να ειπωθεί ότι η Ελλάδα είναι ρατσιστική χώρα είναι υπερβολή, καθώς τα δεδομένα δείχνουν ότι η Ελληνική κοινωνία δεν είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε διακρίσεις – παρόλο που ορισμένες ρατσιστικές και δη ισλαμοφοβικές τάσεις μπορούν να ταυτοποιηθούν, ούσες βεβαρυμένες από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2010. Για την ακρίβεια, διακρίνουμε μία διαφορά μεταξύ των αντιλήψεων για τους μετανάστες της δεκαετίας του ’90 με εκείνους της δεκαετίας του ’10. Οι πρώτοι εν γένει θεωρούνται κυρίως ένα στοιχείο ενεργητικού για την χώρα – το 81% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι οι μετανάστες εκείνης της περιόδου συνεισφέρουν στην χώρα με το να εκτελέσουν δουλειές που δεν θέλουν να κάνουν οι ντόπιοι, με μόνο 15% εξ αυτών να απαντούν αρνητικά. Εν αντιθέσει, για τους μετανάστες του 2010 και εντεύθεν, το 66% θεωρεί ότι εκείνοι επιβαρύνουν την κατάσταση στη χώρα, με μόνο 26% να τους βλέπει θετικά.

Επομένως, παρατηρούμε ότι οι απόψεις για τους μετανάστες του ’90 και εκείνους της περασμένης δεκαετίας διίστανται. Οι λόγοι είναι συγκεκριμένοι. Την δεκαετία του ’90, με την πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος και της κατάρρευσης του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη, την πρώην ΕΣΣΔ και τα Βαλκάνια, ήρθαν πολλοί μετανάστες στην Ελλάδα. Μεταξύ των ομογενών, εκατοντάδες χιλιάδες μεταναστών -  κυρίως από την Αλβανία, αλλά και από την Ουκρανία, την Ρωσία, την Γεωργία, την Βουλγαρία, την Πολωνία και την Ρουμανία – μετοίκησαν στην χώρα για ένα καλύτερο αύριο. Εν παραλλήλω, η ελληνική οικονομία ήκμαζε, με το ΑΕΠ να σημείωνε σημαντική αύξηση από το 1980 παρά την υπερχρέωση και την αποβιομηχανοποίηση της χώρας. Ταυτόχρονα, το δημογραφικό ήδη ξεκίνησε να δείχνει τα σημάδια του, με αποτέλεσμα να προκύπτουν εργατικές ελλείψεις. Οι μετανάστες ήσαν απαραίτητοι, άρα και αποδεκτοί από την κοινωνία.

Αυτό άλλαξε το 2010. Η Ελληνική Κυβέρνηση χρεοκόπησε και κατέληξε στην υπογραφή τριών μνημονίων κατανόησης, μεταβαίνοντας σε μία ριζική πολιτική λιτότητας, με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη οικονομική συρρίκνωση από την Κρίση του 1929. Με την κατάρρευση της οικονομίας, ουσά η μεγαλύτερη σε οποιοδήποτε κράτος εν καιρώ ειρήνης, η ανεργία εκτινάχθηκε στα ύψη. Σαν να μην έφτανε αυτό, η Ελλάδα βρέθηκε στην θέση να πρέπει να επιβαρυνθεί τις ροές προσφύγων από το 2015 και μετά, όπου εκαντοντάδες χιλιάδες – εάν όχι εκατομμύρια – ανθρώπων προσέρχονταν στην Ελλάδα με σκοπό να μεταβούν στην Ευρώπη. Μέχρι τότε, η οικονομία ούσα ρημαγμένη, η ανάγκη – και επομένως η αποδοχή – των μεταναστών συρρικνώθηκε, οδηγώντας σε αλλαγή στην κοινή γνώμη.

Ο συστημικός ρατσισμός, ωστόσο, δεν μπορεί να αποτυπωθεί στο παρόν διάγραμμα. Η ερώτηση είναι πολύ γενική για να εξαχθεί αυτό το συμπέρασμα και έτσι απαιτείται εμπειρική έρευνα, η οποία ωστόσο δεν μπορεί να γίνει ελλείψει δεδομένων. Αυτό επαφίεται στο ότι ο ρατσισμός στην Ελλάδα είναι έμμεσος, διακριτικός και συστημικός. Επομένως, λόγω της φύσης του, δεδομένα δεν υπάρχουν. Συγχρόνως όμως, πολλοί μετανάστες προτιμούν να σιωπήσουν ενόσω γίνονται θύματα διακρίσεων, είτε επειδή δεν γνωρίζουν ή δεν μπορούν να εξασκήσουν τα δικαιώματά τους. Εκτός από περιπτώσεις σωματικής βίας εναντίων τους, πολλοί μετανάστες δεν θα διαδηλώσουν κατά του ρατσισμού στην Ελλάδα, άρα δεν θα αποκτήσουμε ποτέ σχετικά δεδομένα.

Δεδομένα για ένα άλλο είδος ρατσισμού, όμως, έχουμε: ισλαμοφοβία. Η θρησκεία παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην αποδοχή των μεταναστών στην Ελληνική κοινωνία. Ένας λόγος για την ευρύτερη αποδοχή των μεταναστών του ’90 έναντι εκείνων που ήρθαν πρόσφατα επαφίεται στο γεγονός ότι οι πιο πολλοί μετανάστες του ’90 ήταν χριστιανοί, ενώ η πλειοψηφία των νεοεισερχόμενων είναι μουσουλμάνοι.

Αυτό η έρευνά μας το επιβεβαιώνει. Υποθέτοντας ότι μία χριστιανική οικογένεια μεταναστών μετακόμιζε δίπλα τους, το 85% των ερωτηθέντων θα αισθανόταν το ίδιο ασφαλής όπως και με τους άλλους γείτονες, ενώ μόλις το 11% θα ήταν πιο ανήσυχο από πριν. Αυτή η εικόνα αναστρέφεται κάπως εάν η οικογένεια είναι ισλαμική – το 57% δήλωνε ότι θα αισθανόταν το ίδιο ασφαλής, αλλά το 40% θα αισθανόταν λιγότερο άνετα. Τουτέστιν, οι πιο πολλοί Έλληνες θα τους αποδεχόντουσαν, αλλά το ποσοστό εκείνων που δεν θα το έκαναν αυτό τετραπλασιάζεται. Οι λόγοι επαφίονται στις οδυνηρές εμπειρίες των Ελλήνων υπό την Τουρκοκρατία, κυρίως με το παιδομάζωμα, το σύστημα <<Millet>>, οι βιαιοπραγίες των Οθωμανών στους Χριστιανούς και όλα αυτά συναρτήσει των διπλωματικών σχέσεων με την Τουρκία. Όλα αυτά θέτουν τους μουσουλμάνους μετανάστες επί του πιεστηρίου υπό τον φόβο πίστης προς την Τουρκία. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη από τζιχαντιστές δεν βοηθούν την κατάσταση. Ακόμα πλέον και αυτοαποκαλούμενοι φιλελεύθεροι (με τους οποίους δεν συνεργαζόμαστε) επιτίθενται στο Ισλάμ σε κάθε ευκαιρία.

Εν κατακλείδι, η Ελληνική κοινωνία δεν είναι γενικώς επιρρεπής στο ρατσισμό, αλλά υπάρχει συστημικός, θεσμοθετημένος ρατσισμός και ο παράγοντας θρησκεία αμβλύνει ιστορικές διενέξεις και με την σειρά τους τις επιρρεπείς τάσεις ορισμένων ανθρώπων προς ρατσιστικές απόψεις. Σαφώς και η Ελλάδα δεν αναμένεται να μετασταθεί σε κράτος απαρτχαϊντ, αλλά από το να είναι μία ανοιχτή, ανεκτική κοινωνία απέχει. Εάν μη τι άλλο, πάσα υπάρχουσα τάση διακρίσεων αναμένεται να ναρκοθετηθεί κάτω από το χαλάκι και να θεσμοθετηθεί.